دیوار بزرگ گرگان

دیوار بزرگ گرگان؛ دومین دیوار بلند دفاعی جهان

چیست؟

چیزی نزدیک به ۱۷۰۰ سال پیش، ایرانیانی که در منطقه‌ی ترکمن‎صحرای امروزی زندگی می‌کردند، برای مقابله با دشمنان شمالی، دیواری به طول ۲۰۰ کیلومتر با بیش از ده میلیون قطعه آجر ساختند. این دیوار بزرگ که برای دیده‌بانی به بیش از ۳۰۰۰ سرباز احتیاج داشت در طول تاریخ نام‌های بسیاری به خود دیده است که دیوار بزرگ اسکندر، دیوار سرخ و مار سرخ از جمله‌ی این اسم‌ها هستند.

با گذشت زمان و از کارایی افتادن دیوار، این بنا رو به نابودی رفت و قطعه‌های بازمانده نیز فراموش شدند تا اینکه چیزی حدود ۸۰ سال پیش اریک اشمیت، باستان‌شناس آمریکایی، در حالی که مشغول عکس‌برداری هوایی از این منطقه بود، متوجه دیوار قرمزرنگی شد که از منطقه‌ی گمیشان در حاشیه‌ی شرقی دریای خزر تا کوه‌های گلیداغ در شمال شرق کلاله امتداد داشت.

حالا بهترین منطقه برای بازدید از این دیوار بزرگ، منطقه‌ی پیشکمر در شمال شرقی کلاله، شمال گنبد به سمت کلاله و مراوه‌تپه و همچنین روستای تمرقره‌قوزی است.

چرا برویم؟

بازدید از دومین دیوار دفاعی جهان، آشنایی با تاریخ ایران و منطقه.

با کی برویم؟

به‌تنهایی، با دوستان، با خانواده.

کی برویم؟ چقدر طول می‌کشد؟

همیشه و هر موقع از سال می‌شود از این دیوار بازدید کرد، اما بهترین موقع سفر به این منطقه اوایل بهار و یا اوایل پاییز است. بازدید از دیوار چندساعتی وقت خواهد برد.

کجاست؟

ایران، گلستان، کلاله

نشانی: کلاله، منطقه‌ی پیشکمر یا روستای تمرقره‌قوزی.

تلفن:

طول جغرافیایی:

عرض جغرافیایی:

چطور برویم؟

با خودروی شخصی: از تهران و با خودروی شخصی بعد از حدود ۵۳۵ کیلومتر رانندگی و عبور از شهرهای فیروزکوه، ساری، گرگان، آزادشهر و مینودشت به کلاله می‌رسید. می‌توانید دیگر مسیرهای شمالی را هم انتخاب کنید؛ همچنین مسیر سمنان، شاهرود آزادشهر، مینودشت، کلاله هم مسیر مناسبی برای رفتن به کلاله است.

با حمل‌ونقل عمومی: هرروز و به ‌صورت مرتب اتوبوس‌هایی از پایانه‌های تهران به سمت کلاله، گنبدکاووس، آزادشهر و گرگان حرکت می‌کنند. همچنین شما می‌توانید با قطار یا هواپیما تا گرگان بروید و از آنجا به راحتی با ماشین‌های متعددی که در دسترس هستند، خودتان را به کلاله برسانید.

هزینه‌ها: 

هزینه‌ی پرواز تهران گرگان، بسته به نوع پرواز، از ۱۰۰۰۰۰ تومان تا ۲۴۰۰۰۰ تومان است. هزینه‌ی بلیت قطار گرگان نیز از ۱۸۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ تومان است. برای تهیه‌ی بلیت اتوبوس کلاله هم باید بین ۲۴۰۰۰ تا ۳۳۰۰۰ تومان هزینه کنید (سال ۹۴).

همان حوالی

چشمه‌ی آق‌سو، پارک ملی گلستان، گالیکش، ترکمن‌صحرا.

رستوران و کافه

در کلاله چندین رستوران مختلف در دسترس شماست. از جمله می‌شود به رستوران‌های صدف، حسین جوجه و کاظم جوجه اشاره کرد.

هتل

متأسفانه در کلاله هتلی برای اقامت وجود ندارد؛ اما جای نگرانی نیست، هم خانه‌ها و ویلاهای محلی برای اجاره در دسترس است و هم اینکه در فاصله‌ی کمی در شهرهای گنبدکاووس و گرگان چندین هتل با کیفیت‌های متنوع و قیمت‌های مختلف از مسافران پذیرایی می‌کنند.

بعد کجا برویم؟

گنبدکاووس، بندر ترکمن، جزیره‌ی آشوراده، گرگان، جنگل النگدره.

تاریخچه

بیشتر تاریخ‌نگاران معتقدند انوشیروان ساسانی این دیوار را بنا نهاده، اما گردیزی در زین‌الخبار آغاز بنای آن را به یزدگرد اول و اتمام آن را به انوشیروان نسبت می‌دهد. سعید نفیسی هم در تاریخ تمدن ایران ساسانی از تعمیر آن به دست مازیار فرمانروای طبرستان خبر می‌دهد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که دیوار تاریخی گرگان هم‌زمان با دیوار چین ساخته شده و هردوی این بناها برای مقابله با گروهی از مهاجمان به نام هپتال‌ها که از شمال وارد می‌شده‌اند ساخته شده‌است. ابن اسفندیار، پدر تاریخ مازندران و نویسنده کتاب تاریخ طبرستان و رابینو، نویسنده فرنگی دوره قاجاریه، در کتاب‌های خود احداث این دیوار را به فرخان بزرگ که از سلسله دابویگان تبرستان بود نامبرده‌اند.

دیگر چه؟

دیوار گرگان به لحاظ بهره‌گیری از مصالح بوم‌آورد و تولید خشت و پخت در کوره‌های آجرپزی حاشیه‌ی دیوار، نسبت به سایر دیوارهای ساخته شده در جهان باستان کم‌نظیر است و می‌توان گفت، مستحکم‌ترین دیوار دفاعی بوده که به دست معماران ایرانی ساخته شده است. مصالح اولیه آجرهای دیوار گرگان خاک رسِ حاصل از حفر خندق دیوار با ترکیب کاه خردشده‌ی ریز و درشت است که وزن تقریبی هر کدام از آجرها بعد از پخت در کوره‌ها ۲۱ تا ۲۴ کیلوگرم است. رنگ بیشتر آجرها به جهت جنس و ذرات موجود در خاک مورد استفاده، آجری متمایل به نخودی تا قرمز است و به همین دلیل در برخی منابع تاریخی به آن دیوار سرخ یا مار سرخ نیز گفته شده است.

شبه جزیره میانکاله

سفری جالب به بهشت پرندگان ایران

به نقشه ایران که دقت کنید، در گوشه جنوب شرقی دریای کاسپین (خزر)، قطره‌ای جدا مانده را می‌بینید که انگار در حال چکیدن است؛ خلیجی شکیل به نام خلیج گرگان که توسط باریکه‌ای طولانی به نام شبه جزیره میانکاله از دریای کاسپین جدا مانده است.

حتی اگر به این نقطه شگفت‌انگیز از پهنه شمالی کشورمان سفر نکرده باشید هم می‌توانید از وضع جغرافیای منطقه میانکاله و نوع تلاقی آب و خشکی، به زیبایی آن پی ببرید.

شبه جزیره میانکاله، سرزمینی است به طول حدود 70کیلومتر، عرض متوسط 5 کیلومتر و با مساحت حدود 68 هزار هکتار در شرق استان مازندران که از زاغمرز در 20 کیلومتری شمال نکا، شروع شده و به آشوراده در منتهی‌الیه شرقی آن، منتهی می‌شود.

این منطقه در تاریخ 5 اسفند 1348 به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی شد و سپس در تاریخ 28 مرداد 1352 به پناهگاه حیات وحش ارتقا یافت و در سال 1355 به دلیل ویژگی‌‌های خاص طبیعی به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره در برنامه انسان و کره مسکون، توسط سازمان جهانی یونسکو انتخاب و معرفی شد.

تالاب میانکاله به عنوان یکی از مهمترین تالاب‌‌های معرفی شده در کنوانسیون بین‌المللی رامسر تحت حمایت جهانی قرار گرفته و محافظت می‌شود. شبه جزیره میانکاله در گذشته‌ای نه چندان دور زیستگاه عمده پستاندارانی چون مرال، پلنگ، گرگ و ببر منقرض شده مازندران بوده است، ولی اکنون به زیستگاه پرندگان مهاجر و محل زمستان گذرانی و جوجه آوری آنها مبدل شده است.

برای سفر به این منطقه مبدأ سفر شهرستان‌‌های نکا یا بهشهر هستند. اگر زمان کافی برای سفر دارید و می‌خواهید لذت کافی هم از این سفر ببرید بهتر است دو ساعتی وقت بگذارید و ابتدا به اداره کل محیط زیست شهرستان ساری رفته و به سادگی مجوز لازم را برای گردش در این منطقه بگیرید.

البته پیشنهاد ما این است که ابتدا از نکا شروع کنید. نکا شهرستانی است که در 25 کیلومتری شرق ساری واقع شده است. از شمال نکا و به سمت زاغمرز رفته و ابتدا در منطقه دشت ناز ساری به دیدن گوزن زرد ایرانی که گونه‌ای زیبا و مختص ایران است، بروید و با مجوزی که در دست دارید از جنگل و حیات‌وحش کم‌نظیر این منطقه نیز لذت ببرید.

تا چندی پیش گمان می‌رفت که نسل گوزن زرد ایرانی منقرض شده باشد، ولی با تلاش کارشناسان مربوطه شماری از این حیوانات در محل اجدادی خود در شمال خوزستان کشف و به زیستگاه‌‌های جدیدی در دشت ناز ساری و جزایر دریاچه ارومیه منتقل شدند و اکنون دارای جمعیت قابل توجهی هستند.

بعد از دیدار از منطقه حفاظت شده دشت ناز به سمت زاغمرز بروید. فاصله نکا تا زاغمرز حدود 20 کیلومتر است. بهتر است که اگر در ساعات پایانی روز به زاغمرز رسیدید، شب را در این محل اتراق کرده و برای دیدن زیبایی‌‌های شبه جزیره میانکانه صبح زود به این منطقه راهی شوید.

برای شروع از زاغمرز به سمت شمال حرکت می‌کنید. پوشش گیاهی منطقه شباهت چندانی به پوشش نواحی ساحلی دریای کاسپین که قبلاً دیده‌اید، ندارد. شنزار‌‌های شبه کویری و درختان گز و اکالیپتوس چهره منطقه را کاملاً دگرگون کرده‌اند. به دریا که نزدیک می‌شوید این تفاوت‌‌ها بیشتر آشکار می‌شود. در انتهای جاده به سمت شرق و به سمت باریکه میانکاله هدایت می‌شوید.

تأسیسات عظیم بندر امیرآباد نخستین چیزی است که نظرتان را جلب می‌کند؛ تأسیساتی که این بندر را به یکی از مهمترین بنادر گمرکی حال حاضر شمال ایران بدل کرده است. در نزدیکی بندر، درست چسبیده به منطقه حفاظت شده میانکاله چندین کارخانه و کارگاه آلاینده محیط زیست دلتان را به درد می‌آورد.

در ادامه باز هم مناظری از ساخت و ساز‌‌های عجیب و غریب از جمله یک بزرگراه نیمه کاره را می‌بینید که اصلاً انتظار دیدنش را در این منطقه استثنایی از طبیعت ایران که جزو ذخیره‌گاه زیست‌کره محسوب می‌شود، ندارید. کم‌کم به ورودی اصلی منطقه حفاظت شده نزدیک می‌شوید.

یک دیده‌بانی سفت و سخت محیط زیست که در اکثر اوقات از شما مجوز ورود و خروج می‌خواهند و فعالیتشان قابل تقدیر است. عبور و مرور کامیون‌‌ها و وانت بار‌‌ها چندان متعجب‌تان نکند. این منطقه حفاظت شده ساکنانی هم دارد که اکثراً به شغل ماهیگیری و دامداری و پرورش طیور مشغول هستند. در مورد چون و چرای این مسئله هم بهتر است زیاد پرس و جو نکنید، زیرا به جواب قانع‌کننده‌ای نمی‌رسید.

بهترین و مفید‌‌ترین روشی که می‌توانید از زیبایی‌‌های طبیعی این منطقه استثنایی استفاده کنید این است که از یک محیط‌بان یا یک فرد آشنای بومی جهت گردش کمک بگیرید. باریکه شمالی شبه‌جزیره به ساحل زیبای دریای کاسپین متصل است و وفور پرندگان دریایی را در این محل به چشم می‌بینید.

یک کشتی به گل نشسته قدیمی هم به نام پژواک در این ساحل به چشم می‌خورد که سوژه عکاسی شده است. اگر بسیار خوش‌شانس باشید هم ممکن است با یک فوک ایرانی که گونه‌ای بشدت در معرض تهدید و انقراض است نیز برخورد کنید.

متأسفانه در سال‌‌های اخیر برخورد آنها با قایق‌‌های موتوری تلفات زیادی داده است. مار‌‌های ماهیگیر و بی‌خطری را هم در این نقطه می‌توان به چشم دید که در کنار جاده ماسه‌ای این منطقه در تردد هستند. نکته قابل توجه وفور تور‌‌ها و اسباب ماهیگیری است که در این قسمت از شبه جزیره پراکنده‌اند و لزوم آگاهی رساندن و فرهنگ‌سازی برای ماهیگیران محلی در خصوص ارزش حیات‌وحش اطرافشان و بخصوص در مورد فوک‌‌های آن بشدت احساس می‌شود. در سواحل این منطقه ده‌‌ها گونه ماهی و آبزی قابل صید گزارش شده است که صید آنها می‌بایست با هماهنگی و نظارت مسئولان محیط زیست و شیلات استان مازندران باشد.

در قسمت جنوبی شبه جزیره که به خلیج گرگان وصل است، قضیه به کلی متفاوت می‌شود. رقص شگفت‌انگیز هزاران فلامینگو و دسته‌‌های پر تعداد حواصیل و پرندگان کمیابی چون گیلانشاه، پلیکان سفید و خاکستری، عقاب دریایی، اردک سرسفید، قو، عروس غاز، غاز پا زرد، طاووسک، چنگر و مرگونس سفید این منطقه را به بهشتی بی‌نظیر برای پرندگان ایران مبدل ساخته است.

به‌رغم حفاظت سختگیرانه و دلسوزانه محیط‌بانان منطقه، گاه و بیگاه صدای شلیک گلوله‌ای دل دوستداران طبیعت را می‌شکند. بگذریم که در یکی از سفر‌‌ها با گروهی از موتورسواران برخوردیم که ساحل آرام و پر از پرنده خلیج گرگان را با پیست موتورسواری اشتباه گرفته بودند که البته امیدواریم این مورد از موارد استثنایی باشد.
در قسمت میانی شبه جزیره هم به اکوسیستمی متفاوت برمی‌خورید. درختان و درختچه‌‌هایی مانند انار، تمشک، سازو، توسکای ییلاقی و انواع گز به صورت نقاطی سبز در سراسر منطقه مرکزی آن پراکنده‌اند و گاه و بیگاه گستره زیبایی آنها با ساختمان‌‌های متروکه، کارگاه‌ها، دامداری‌‌ها و مرغداری‌‌ها شکسته می‌شود! این قسمت زیستگاه بسیار مناسبی جهت پرندگان و پستانداران کوچکی چون قرقاول، دراج، گربه وحشی، گراز و خرگوش است که به کمک محیط‌بان‌‌ها می‌توانید به سادگی آنها را ببینید.
حضور گاومیش‌‌های بزرگ نیز از نکاتی است که شگفتی شما را برمی‌انگیزد. گاومیش‌‌هایی که شما را به یاد صحرای آفریقا می‌اندازند و در اصل دام‌‌هایی هستند که ساکنان و دامداران شبه جزیره، از شیر و گوشت آنها بهره‌برداری می‌کنند. نکته قابل عرض دیگر اینکه حتماً در سفر به میانکاله، چکمه، دوربین عکاسی و دوربین چشمی را به همراه داشته باشید.
در یک کلام، شبه جزیره استثنایی میانکاله، امانتی است که جزو میراث ارزشمند جهانی محسوب شده و حفاظت و صیانت از این ذخیره‌گاه زمینی، عزم گسترده‌ای می‌خواهد که علاوه بر امکانات دولتی، به همت، نظارت و توجه تمامی دوستداران طبیعت و محیط‌زیست نیازمند است. ارزش داشته‌‌هایی که حاصل میلیون‌‌ها سال چرخش طبیعت است را بیشتر بدانیم.