چهارشنبه سوری چیست؟

چهارشنبه سوری چیست؟ آیا با تاریخچه آن آشنا هستید؟

چهارشنبه سوری، سالانه در سراسر جهان، به مناسبت های مختلف مثل مذهبی، عقیدتی، سوگواری و بزرگداشت، جشن ها، عزاداری ها و مراسم کوچک و بزرگی برگزار می شود. برای مثال می توان به جشن کریسمس (سالروز میلاد مسیح) جشن شکرگزاری کشور هند و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد. ایران هم مثل دیگر کشور های جهان، سالانه مراسم و جشن های زیادی را برگزار می کند که هریک، شرایط تاریخی، مناسبتی و حتی برگزاری خاصی دارند؛ برای مثال در ماه محرم کل کشور عزاداری می کنند و دراول فروردین ماه هر سال، جشن نوروز برگزار می شود. چهارشنبه سوری، یکی از جشن های مهم و سنتی ایران است که از زمان های خیلی دور تا به امروز، نسل به نسل بین مردم منتقل شده است.

این سنت امروزه دستخوش تغییرات زیادی شده و شکل و شمایل قدیمی خود را از دست داده است و تبدیل به یک سری آتش بازی های صرفا خطرناک شده که نه تنها باعث شادی و جشن عموم مردم نمی شود؛ بلکه باعث ایجاد رعب و وحشت بین مردم و همچنین آسیب رساندن به یکدیگر می شود. با اینکه نیروهای امنیتی و انتظامی، تلاش زیادی برای جلوگیری از آسیب ها و رفتارهای خطرناک بعضی از افراد انجام می دهند؛ اما همچنان شاهد از این دست اتفاق ها در این جشن بزرگ سالانه هستیم.

تاریخچه چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری که با نام های جشن چهارشنبه پایان سال و شب چهارشنبه سرخ هم شناخته می شود؛ یکی از جشم های بزرگ ایرانی است که در شب آخرین چهارشنبه هر سال (سه شنبه شب) برگزار می شود که در اصل اولین جشن پیش از نوروز است. به طور کلی واژه چهارشنبه سوری از ترکیب دو واژه چهارشنبه (نام یکی از روز های هفته) و سوری به معنای جشن و پایکوبی ساخته شده است.

بر اساس آیین باستانی ایران، در این روز، آتش بزرگی برافروخته شده و تا صبح فردا که خورشید طلوع می کند ادامه دارد. از ظهر روز سه شنبه که آتش روشن می شود، مردم از روی آن می پرند و جمله «زردی من از تو، سرخی تو از من» را با خود تکرار می کنند؛ این جمله به معنای تطهیر و پاکسازی مذهبی است؛ از سوی دیگر مردم با گفتن این جمله، از آتش می خواهند تا زردی و مشکلات و بیماری های آن ها را از بین ببرد و سرخی، گرمی و همچنین نیروی جدیدی را برای آغاز سال نو به آن ها ببخشد.

در شاهنامه فردوسی اشاره هایی به بزم و جشن چهارشنبه نزدیک و سال نو شده است که این موضوع، نشان دهنده کهن و قدیمی بودن این جشن دارد. مراسم و آداب سنتی این جشن ملی، از گذشته تا به امروز در فرهنگ مردم ایران جا افتاده است. از سوی دیگر کتایون مزداپور، نویسنده و پژوهشگر آیین زرتشتی درباره جشن چهارشنبه سوری گفته است که « جشن‌ها و آیین‌های ایرانی به همه ایرانیان تعلق داشته‌اند و دارند. بسیاری از آنها به دوران پیش از مهاجرت آریاییان به این سرزمین بازمی‌گردند و خیلی از آنها هرگز زرتشتی نبوده‌اند، مثل چهارشنبه سوری».

آیین های چهارشنبه سوری

جشن چهار شنبه سوری در کنار جشن و پایکوبی، چهار آیین اصلی و مشخص دارد که هرچه از این جشن می گذرد، پایبندی مردم به این آیین کمتر شده و در اصل این جشن کهن در حال از دست دادن شکل سنتی اش است. چهار آیین اصلی چهار شنبه سوری عبارت اند از افروختن آتش، قاشق زنی، فال گوشی و گره گشایی و آجیل مشکل گشا که هر یک اصول و روش اجرایی خاص خودشان را دارند. افروختن آتش عنصر بنیادین و اصلی آیین چهارشنبه سوری است. در این جشن در سراسر ایران سه کپه آتش به نشانه سه پند بزرگ ایرانیان باستان یعنی پندار نیک، کردار نیک و گفتار نیک یا هفت کپه آتش بر پا می شود و مردم از روی آن ها می پرند.

رسم دوم چهارشنبه سوری، قاشق زنی است؛ در این رسم زیبا، دخترها و پسرهای جوان، پارچه ای بر سو خود کشیده تا ظاهر آن قابل تشخیص نباشد و سپس به در خانه دوستان و همسایه های خود می روند؛ صاحب خانه با شنیدن صدای خوردن قاشق به کاسه، به بیرون از خانه آمده و داخل کاسه آجیل چهار شنبه سوری، شیرینی، شکلات و پول می ریزد. در زند اوستا آمده است که در پنج روز آخر سال تا پنج روز اول فروردین ماه، ارواح از دوزخ رها می شوند و در اصل قاشق زنی، استفاده ارواح از زبان بدنی به جای زبان گفتار است. فال گوشی و گره گشایی، یکی دیگر از رسم های چهار شنبه سوری است که در آن دختران جوان نیت کرده و سپس پشت یک دیواری می ایستند و به صحبت های رهگذران گوش می دهند؛ سپس با تفسیر این سخن ها، مثل یک فال پاسخ نیت خود را پیدا می کنند.

گفتنی است که امروزه این رسم قدیمی و کهن کاملا منسوخ شده و دیگر کسی آن را انجام نمی دهد. آخرین آیین چهارشنبه سوری، خوردن آجیل مشکل گشا است. در گذشته رسم بوده است که در پایان آتش بازی، اهل خانه و دوستان و خویشاوندان در کنار هم جمع شده و آخرین دانه های شیرین و نباتی مثل تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستانی شان باقی مانده است روی آتش حرارت داده و سپس با نمک متبرک کرده و می خوردند. متاسفانه این رسم هم امروزه منسوخ شده و در بهترین حالت، افراد خانواده در کنار یکدیگر جمع شده و آجیل خریداری شده از مغازه را در کنار هم میل می کنند.

به طور کلی، جشن چهارشنبه سوری یکی از کهن ترین و زیبا ترین جشن های ایرانی است که در گذر زمان دستخوش تغییر های زیادی شده و بسیاری از آیین های اصلی و فرعی خود را از دست داده و تبدیل به یک سری آتش بازی های خطر ناک یا مهمانی های خانگی شده است. این جشن هر سال در آخرین چهارشنبه سال (سه شنبه شب) در سراسر ایران برگزار می شود.