چهارشنبه سوری چیست؟

چهارشنبه سوری چیست؟ آیا با تاریخچه آن آشنا هستید؟

چهارشنبه سوری، سالانه در سراسر جهان، به مناسبت های مختلف مثل مذهبی، عقیدتی، سوگواری و بزرگداشت، جشن ها، عزاداری ها و مراسم کوچک و بزرگی برگزار می شود. برای مثال می توان به جشن کریسمس (سالروز میلاد مسیح) جشن شکرگزاری کشور هند و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد. ایران هم مثل دیگر کشور های جهان، سالانه مراسم و جشن های زیادی را برگزار می کند که هریک، شرایط تاریخی، مناسبتی و حتی برگزاری خاصی دارند؛ برای مثال در ماه محرم کل کشور عزاداری می کنند و دراول فروردین ماه هر سال، جشن نوروز برگزار می شود. چهارشنبه سوری، یکی از جشن های مهم و سنتی ایران است که از زمان های خیلی دور تا به امروز، نسل به نسل بین مردم منتقل شده است.

این سنت امروزه دستخوش تغییرات زیادی شده و شکل و شمایل قدیمی خود را از دست داده است و تبدیل به یک سری آتش بازی های صرفا خطرناک شده که نه تنها باعث شادی و جشن عموم مردم نمی شود؛ بلکه باعث ایجاد رعب و وحشت بین مردم و همچنین آسیب رساندن به یکدیگر می شود. با اینکه نیروهای امنیتی و انتظامی، تلاش زیادی برای جلوگیری از آسیب ها و رفتارهای خطرناک بعضی از افراد انجام می دهند؛ اما همچنان شاهد از این دست اتفاق ها در این جشن بزرگ سالانه هستیم.

تاریخچه چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری که با نام های جشن چهارشنبه پایان سال و شب چهارشنبه سرخ هم شناخته می شود؛ یکی از جشم های بزرگ ایرانی است که در شب آخرین چهارشنبه هر سال (سه شنبه شب) برگزار می شود که در اصل اولین جشن پیش از نوروز است. به طور کلی واژه چهارشنبه سوری از ترکیب دو واژه چهارشنبه (نام یکی از روز های هفته) و سوری به معنای جشن و پایکوبی ساخته شده است.

بر اساس آیین باستانی ایران، در این روز، آتش بزرگی برافروخته شده و تا صبح فردا که خورشید طلوع می کند ادامه دارد. از ظهر روز سه شنبه که آتش روشن می شود، مردم از روی آن می پرند و جمله «زردی من از تو، سرخی تو از من» را با خود تکرار می کنند؛ این جمله به معنای تطهیر و پاکسازی مذهبی است؛ از سوی دیگر مردم با گفتن این جمله، از آتش می خواهند تا زردی و مشکلات و بیماری های آن ها را از بین ببرد و سرخی، گرمی و همچنین نیروی جدیدی را برای آغاز سال نو به آن ها ببخشد.

در شاهنامه فردوسی اشاره هایی به بزم و جشن چهارشنبه نزدیک و سال نو شده است که این موضوع، نشان دهنده کهن و قدیمی بودن این جشن دارد. مراسم و آداب سنتی این جشن ملی، از گذشته تا به امروز در فرهنگ مردم ایران جا افتاده است. از سوی دیگر کتایون مزداپور، نویسنده و پژوهشگر آیین زرتشتی درباره جشن چهارشنبه سوری گفته است که « جشن‌ها و آیین‌های ایرانی به همه ایرانیان تعلق داشته‌اند و دارند. بسیاری از آنها به دوران پیش از مهاجرت آریاییان به این سرزمین بازمی‌گردند و خیلی از آنها هرگز زرتشتی نبوده‌اند، مثل چهارشنبه سوری».

آیین های چهارشنبه سوری

جشن چهار شنبه سوری در کنار جشن و پایکوبی، چهار آیین اصلی و مشخص دارد که هرچه از این جشن می گذرد، پایبندی مردم به این آیین کمتر شده و در اصل این جشن کهن در حال از دست دادن شکل سنتی اش است. چهار آیین اصلی چهار شنبه سوری عبارت اند از افروختن آتش، قاشق زنی، فال گوشی و گره گشایی و آجیل مشکل گشا که هر یک اصول و روش اجرایی خاص خودشان را دارند. افروختن آتش عنصر بنیادین و اصلی آیین چهارشنبه سوری است. در این جشن در سراسر ایران سه کپه آتش به نشانه سه پند بزرگ ایرانیان باستان یعنی پندار نیک، کردار نیک و گفتار نیک یا هفت کپه آتش بر پا می شود و مردم از روی آن ها می پرند.

رسم دوم چهارشنبه سوری، قاشق زنی است؛ در این رسم زیبا، دخترها و پسرهای جوان، پارچه ای بر سو خود کشیده تا ظاهر آن قابل تشخیص نباشد و سپس به در خانه دوستان و همسایه های خود می روند؛ صاحب خانه با شنیدن صدای خوردن قاشق به کاسه، به بیرون از خانه آمده و داخل کاسه آجیل چهار شنبه سوری، شیرینی، شکلات و پول می ریزد. در زند اوستا آمده است که در پنج روز آخر سال تا پنج روز اول فروردین ماه، ارواح از دوزخ رها می شوند و در اصل قاشق زنی، استفاده ارواح از زبان بدنی به جای زبان گفتار است. فال گوشی و گره گشایی، یکی دیگر از رسم های چهار شنبه سوری است که در آن دختران جوان نیت کرده و سپس پشت یک دیواری می ایستند و به صحبت های رهگذران گوش می دهند؛ سپس با تفسیر این سخن ها، مثل یک فال پاسخ نیت خود را پیدا می کنند.

گفتنی است که امروزه این رسم قدیمی و کهن کاملا منسوخ شده و دیگر کسی آن را انجام نمی دهد. آخرین آیین چهارشنبه سوری، خوردن آجیل مشکل گشا است. در گذشته رسم بوده است که در پایان آتش بازی، اهل خانه و دوستان و خویشاوندان در کنار هم جمع شده و آخرین دانه های شیرین و نباتی مثل تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستانی شان باقی مانده است روی آتش حرارت داده و سپس با نمک متبرک کرده و می خوردند. متاسفانه این رسم هم امروزه منسوخ شده و در بهترین حالت، افراد خانواده در کنار یکدیگر جمع شده و آجیل خریداری شده از مغازه را در کنار هم میل می کنند.

به طور کلی، جشن چهارشنبه سوری یکی از کهن ترین و زیبا ترین جشن های ایرانی است که در گذر زمان دستخوش تغییر های زیادی شده و بسیاری از آیین های اصلی و فرعی خود را از دست داده و تبدیل به یک سری آتش بازی های خطر ناک یا مهمانی های خانگی شده است. این جشن هر سال در آخرین چهارشنبه سال (سه شنبه شب) در سراسر ایران برگزار می شود.

سوختگی

استفاده از خمیردندان، سیب زمینی رنده شده و روغن برای بهبود سوختگی ممنوع

متخصص پوست در مورد چهارشنبه آخر سال گفت: در صورت وقوع حادثه با گاز استریل یا یک پارچه تمیز بدون کرک، محل سوختگی را بپوشانید و هرگز از خمیردندان، سیب زمینی رنده شده و روغن برای تسکین درد و بهبود سوختگی استفاده نکنید.

حسین حجازی  در رابطه با چهارشنبه آخر سال و خطراتی که ممکن است آتش‌بازی برای پوست به همراه داشته باشد، اظهار داشت: استفاده از مواد آتش‌زا حتی در صورتی که کاملاً مراقبت صورت گیرد، هرگز به طور کامل ایمن نیست. هر ساله شاهد حوادثی در ایام چهارشنبه سوری از جمله سوختگی‌های شدید، از دست دادن چشم یا پاره شدن پرده گوش هستیم.

وی با تأکید بر اینکه باید از حمل مواد محترقه و آتش گیر و انفجاری حتی به مقادیر بسیار کم، در جیب لباس و کیف جداً خودداری شود، بیان داشت: هیچگاه مواد آتش بازی را در ظروف شیشه‌ای یا فلزی نباید قرار داد، زیرا در صورت انفجار ذرات شیشه یا فلز، به اطراف پرتاب شده و سبب صدمات و خطرات جانی خواهد شد.

متخصص پوست ادامه داد: در زمانی که سطح پوست دچار سوختگی سطحی شود اولین اقدام اورژانسی که می‌توان انجام داد این است که عضوی از بدن که دچاری سوختگی سطحی شده است را زیر شیر آب سرد گرفته و سپس گاز وازلین را روی بگذاریم.

وی افزود: بلافاصله نیز باید فرد حادثه دیده را که دچار سوختگی شده به اورژانس برسانیم و این مساله را به یاد داشت که در سوختگی‌های سطحی آب سرد درد را التیام می‌بخشد.

متخصص پوست سن هشدار به هموطنان به ویژه جوانان و نوجوانان در رابطه با مراسم چهارشنبه آخر سال ادامه داد: متاسفانه سوختگی در صورتی که به صورت عمقی باشد سطح پوست را به صورت کامل تخریب می‌کند و این مساله عوارض روحی و روانی برای فرد به همراه دارد چرا که ظاهر آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

حجازی تاکید کرد: استفاده از ترقه و آتش‌بازی علاوه بر سوختگی پوست ممکن است به بینایی آسیب برساند و حتی کوری فرد را به همراه داشته باشد، البته این مساله به شدت حادثه و فاصله انفجار بستگی دارد.

متخصص پوست گفت: شایع‌ترین حادثه‌ای که در چهارشنبه سوری رخ می دهد، سوختگی درجه یک یا سطحی است ولی سوختگی های درجه دو یا شدید و درجه سه یا شدیدترین نوع سوختگی نیز در حوادث چهارشنبه سوری، زیاد دیده می شود.

وی با بیان اینکه درد، تورم، تاول و قرمزی پوست از مهمترین نشانه‌های سوختگی هستند، گفت: در میان نواحی مختلف بدن معمولا سوختگی دست از بقیه شایع تر و پس از آن، سوختگی صورت و تن بیشتر است. همچنین قطع عضو و عفونت ثانویه، دو عارضه خطرناک از میان عوارض زودرس سوختگی اند و اختلال اعصاب و روان، به ویژه افسردگی نیز یکی از عوارض دیررس سوختگی به شمار می‌رود.

حجازی به خانواده‌ها در مورد سوختگی‌های پوست توصیه کرد: تاول ها را نترکانید چون آنها مانند پانسمانی مناسب در محل سوختگی عمل می‌کنند و آن ناحیه را از آلودگی های محیطی در امان نگه می دارند. فقط در صورتی باید محل سوختگی را به طور کامل پاکسازی کرد که سوختگی شیمیایی اتفاق افتاده باشد اما این پاکسازی هم صرفا باید به وسیله پزشکان و در شرایط استریل انجام شود.

وی تصریح کرد: در صورت وقوع حادثه با گاز استریل یا یک پارچه تمیز بدون کرک، محل سوختگی را آرام بپوشانید و هرگز از خمیر دندان، سیب زمینی رنده شده و روغن برای تسکین درد و بهبود سوختگی استفاده نکنید.

چهارشنبه سوزی !

چهارشنبه ای که دیگر سوری نیست!/سنتی که رنگ و بوی خون، آتش و مرگ گرفت

چهارشنبه سوری هر سال با خون و دود و آتش عجین می شود و چه بسیار خانواده هایی که با اعضای خانواده سوخته پای درسال جدیدمی گذارند.

یکی از آسیب های جدی که در طول سالیان اخیر گریبانگیر جامعه شده،برگزاری غلط مراسم چهارشنبه سوری است،مراسمی که هر ساله با تلفات سنگین وخیم و نگران کننده ای در آستانه سال نو همراه می شود و چه بسیار جوانان و نوجوانانی که از لحاظ مالی و جانی متضرر می شوند.

ناهنجاری هایی که هر سال در مراسم چهارشنبه سوری و بعضا روزهای پیش از فرا رسیدن آن در جامعه ظهور و بروز پیدا می کند،از سوی جامعه شناسان تحت عنوان کج رفتاری اجتماعی تعریف می شود.

 مراسم سنتی چهارشنبه سوری که ریشه در تاریخ چندهزار ساله ایران دارد امروزه با آسیب های جدی و قابل توجهی مواجه است،بطوریکه از چند روز پیش از فرا رسیدن این مناسبت،نهادهای اجتماعی متعدد از خانواده گرفته تا رسانه های جمعی و نیروی انتظامی،همگی به دنبال راه هایی برای کاهش صدمات ناشی از این کج رفتاری و هنجار شکنی اجتماعی هستند.

از به تصویر کشیدن تصاویری  تکان دهنده که گاه روح و روان جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد(که البته در کوتاه مدت چاره ای جز این نیست)تا تعریف و برنامه ریزی طرح های متعدد امنیتی با مشارکت پلیس اطلاعات برای شناسایی عوامل ساخت،توزیع و فروش مواد محترقه در محلات  و مناطق متعددی از کشور ،و گویی در هر نقطه ای بخشی از نوجوانان و کودکان آنچنان مجذوب و شیفته  انفجارها و صداهای مهیب هستند ،که گویی لذت و هیجان آن با هیچ تجربه دیگری قابل قیاس نیست.

لذتی که گاه به تلخی کشیده می شود و تلخکامی آن تا سالها به چهره و اندام مشتاقان چنین سرگرمی های کاذبی ماندگار می شود و چه بسا عده ای بی گناه را نیز با خود می سوزاند و گرفتار می کند.

**مراسم چهارشنبه سوری نیازمند مهندسی فرهنگی است

رضا شرفی،آسیب شناس اجتماعی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران در خصوص مراسم چهارشنبه سوری و راهکارهای رفع و دفع آسیب ها و صدمات هر ساله این مراسم مخاطره آمیز اظهار کرد:هر جامعه ای برای بقای خود یکسری اهدافی را تعیین کرده و برای رسیدن به آنها برنامه ریزی های مدونی را انجام می دهد،یکی از این اهداف حفظ سنت ها،ارزش ها و آداب و رسوم و انتقال آنها به نسل های آینده است.

وی افزود:جشن چهارشنبه سوری نیز از نمونه سنت هایی به شمار می رود که سابقه دیرینی در جامعه ما داشته و گذشتگان آن را حفظ و به نسل کنونی منتقل کرده اند،اما به تبع در این تغییر و تحولات اجتماعی و پوست اندازی های اجتماعی که شاهد آن بوده ایم،این امر نیز با تغییراتی همراه شده،تغییراتی که نه به سمت باروری،بلکه حرکت به سمت افول و کج رفتاری معنا می شود.

این جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی عنوان کرد:آنچه که لزوم و ضرورت آن در حوزه مذکور ضروری به نظر می رسد،نیاز مبرم به یک مهندسی فرهنگی در عرصه مورد اشاره است تا بر مبنای آن بتوان با فرهنگ سازی صحیح و اصولی،مراسم مذکور را از هر گونه اضافات مخرب زدود و پالایش کرد.

شرفی گفت:بدون شک در صورت کارکرد صحیح خانواده،رسانه ها و دستگاه های متولی فرهنگی،امروزه شاهد چنین ناهنجاری نبودیم زیرا رفتار های اجتماعی تابعی از شرایط اجتماعی است و هر گونه کج رفتاری اجتماعی یا رفتارهای اجتماعی،صحیح و اصولی در نتیجه نحوه و چگونگی کارکرد نهادهای فعال اجتماعی،فرهنگی در جامعه ظهور و بروز پیدا می کند.

وی افزود:یکی از راهکارهایی که برای مقابله و برخورد با چنین ناهنجاری در دستور کار قرار می گیرد معطوف به برخوردهای قهری و سلبی می شود که بطور یقین در کنترل این امر بی تاثیر نخواهد بود اما یقینا چنین شیوه هایی ماندگار،ریشه ای،عمیق و تعیین کننده نیست که اگر اینچنین بود پس از سالها رفتارهای قهرآمیز و سلبی در برابر کج رفتاری های موجود در مراسم چهارشنبه سوری،امروز باید شاهد بهبود و اصلاح وضعیت موجود بودیم که در مقام عمل چنین امری میسر نشده است.

این جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی گفت:به نظر بنده موثرترین و کارآمدترین راهکار برای مقابله با چنین ناهنجاری هایی،آموزش صحیح اجتماعی و فرهنگی است و در چنین شرایطی جامعه بصورت خودکنترلی از چنین رفتارهای غیر اجتماعی پالایش می شود.

وی افزود:روش های بازدارنده برای زدودن این رفتارضد اجتماعی و ناهنجارگونه با به تصویر کشیدن آسیب ها و مخاطرات ناشی از آتش بازی های غیر معقولانه میسر می شود،آنچنان که رسانه های تصویری مکتوب و شنیداری هر ساله به آن می پردازند،اما این راهکار یک پایه ماجرا است و حصول مکمل های دیگری نیز در این عرصه ضروری است تا زنجیره بازدارندگی و فرهنگ سازی به نحو موثرتری شکل گیرد.

** غنی سازی اوقات فراغت و تامین زیرساخت های تفریحی

شرفی در تشریح دیگر الزاماتِ مهار این ناهنجاری اجتماعی گفت:نباید از نظر دور داشت که غنی سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان نقش حائز اهمیتی در این امر خطیر ایفا می کند زیرا بخش قابل توجهی از نوجوانان و جوانان به چنین رفتارهایی به دیده تفریح و سرگرمی می نگرند.

وی افزود:تامین زیرساخت های فرهنگی و تفریحی نقش بسزایی در پیشگیری از گرایش به چنین رفتارهایی را ایفا می کند.

**چهارشنبه سوری واقعیت اجتماعی است

صادق فرشچی،پژوهشگر مسائل اجتماعی در خصوص راهکارهای مهار مدیریت ناههنجاری های چهارشنبه سوری عنوان کرد:نباید از نظر دور داشت که چهارشنبه سوری یک و اقعیت اجتماعی است و درست یا نادرست نمی توان از اساس آن را کتمان یا انکارکرد چون این مراسم پس از گذشت هزاران سال و قرن های متمادی،در گوشت و پوست و اذهان جمعی جامعه نقش بسته و رسوخ کرده است.

وی افزود:در صورت قبول این واقعیت،می توان چارچوب ها و هنجارها و ارزش های اجتماعی مرسوم را تعریف کرد تا این شادی و سرور در قالب چارچوب های تعیین شده برگزار شود،در غیر اینصورت انکار این واقعیت با کج رفتاری های هر چه بیشتری همراه می شود که بعضا امکان خارج شدن آن از چارچوب ها و عرف اجتماعی غیر ممکن نخواهد بود.
فرشچی گفت:به نظر بنده باید این واقعیت اجتماعی پذیرفته شود و در کنار پذیرش آن،اسباب و ساز وکار لازم برای تخلیه هیجانات جوانان و نوجوانان در مراسم مذکور فراهم شود.
این پژو هشگر اجتماعی عنوان کرد:در چنین شرایطی می توان نسبت به اعمال نظارت و مدیریت صحیح و اصولیِ مناسبت مذکور با هدف کاهش آسیب ها و دفع حداکثری ناهنجاری های این مراسم اقدامات لازم را مدنظر قرار داد.
فرشچی گفت:می طلبد در چنین شرایطی در کنار آگاه سازی و اطلاع رسانی هایی که در خصوص مخاطرات مواد محترقه در این ایام انجام می شود،نسبت به فراهم کردن محیط هایی خاص با مدیریت دستگاه هایی همچون شهرداری،تدابیر و تمهیدات لازم برای برگزاری مراسمی قاعده مند اتخاذ شود.
وی افزود:یقینا در این ساز و کار می توان با طراحی برنامه های متنوع نورافشانی آسمان،آتش بازی های استاندارد برای جوانان و نوجوانان و توزیع مواد محترقه استاندارد با نظارت صحیح و اصولی،مدیریت هوشمندانه را در این عرصه لحاظ کرد تا در نهایت چهارشنبه آخر سال با خاطراتی ماندگار  به سال نو ختم شود.