اگر دو بار به سمت اتو میروید تا ببینید سیم آن را از برق کشیدهاید یا درب ماشین را قفل کردهاید، این یک اتفاق طبیعی است. اما اگر دچار اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) باشید، افکار و رفتارهای وسواس گونهی شما آنقدر زیاد میشود که در زندگی روزمرهی شما اختلال ایجاد میکنند. هر کاری که برای رفع این مشکل انجام میدهید، به نظر بیفایده است. اما نگران نباشید، این مشکل راهحل دارد. میتوانید با درمان و استراتژیهای خودیاری، از شرّ این افکار ناخواسته و تمایلات غیرمنطقی خلاص شوید و کنترل زندگیتان را دوباره به دست بگیرید.
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک اختلال اضطراب است که مشخصهی آن افکار غیرقابل کنترل و ناخواسته و الگوهای مکرر رفتاری است که شما برای انجام آنها احساس اجبار میکنید. اگر OCD داشته باشید، احتمالا میدانید که افکار و رفتارهای وسواسگونهی شما غیرمنطقی است، با وجود این، برای مقاومت در برابر این مشکل و رهایی از آن، احساس ناتوانی میکنید.
اختلال وسواس فکری-عملی مانند سوزنی که روی یک صفحهی گرامافون قدیمی گیر کرده باشد، سبب میشود مغز، روی برخی افکار یا تمایلات، قفل کند. برای مثال، شاید برای اطمینان از بسته بودن شیر اجاق گاز یا تمیز بودن دستهایتان، ۲۰ بار به سمت گاز بروید یا ۲۰ بار دستهایتان را بشویید.
وسواس فکری عبارت است از افکار، تصاویر یا انگیزههایی غیرارادی که به صورت مکرر در ذهن شما ایجاد میشود. این چیزی نیست که شما بخواهید، اما توان جلوگیری از آن را هم ندارید. متأسفانه، این افکار وسواسگونه، اغلب ناراحتکننده و مزاحم هستند.
وسواس عملی، رفتار یا الگوهای مکرر رفتاری است که شما نسبت به انجام مکرر آن، احساس تمایل میکنید. وسواس عملی، معمولا در تلاش برای از بین بردن وسواس فکری انجام میشود.
برای نمونه، اگر از آلودگی میترسید، تمایل به نظافت اساسی در شما ایجاد میشود. با این حال، آرامش حاصل از این کار، هرگز پایدار نیست. در واقع، افکار وسواسگونه، هر بار قویتر از قبل بروز میکنند و اغلب منجر به اضطراب میشوند، زیرا نسبت به گذشته، سختتر و زمانگیرتر میشوند. این دور باطلِ OCD است.
داشتن افکار و رفتارهای وسواسگونه به معنی این نیست که شما حتما دچار اختلال وسواس فکری-عملی هستید. در افرادی که OCD دارند، این افکار و رفتارها موجب اضطراب شدید، صرف وقت زیاد و اختلال در زندگی و روابط روزانه میشود. همانطور که گفته شد، ممکن است برای اطمینان از بسته بودن شیر اجاق گاز، بیست بار به سمت گاز رفته و آن را چک کنید، یا از ترس آلودگی، دستهایتان را به حد افراط بشویید.
اکثر افرادی که دچار اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) هستند، هم وسواس فکری دارند و هم وسواس عملی، اما برخی افراد، فقط یکی از این دو را تجربه میکنند.
افکار وسواسگونهی رایج در اختلال وسواس فکری-عملی عبارتند از:
رفتارهای وسواسگونهی رایج در اختلال وسواس فکری-عملی عبارتند از:
رفتار وسواسگونهی ذخیرهسازی (جمعآوری و نگهداری وسایل بیارزش) نشانهی رایج کسانی است که OCD دارند. با این حال، افرادی که نشانههای ذخیرهسازی دارند، به احتمال زیاد، از دیگر اختلالها از قبیل افسردگی، استرس پس از سانحه (PTSD)، وسواس خرید، جنون سرقت، اختلال کمتوجهی-بیشفعالی (ADHD)، کندن پوست یا اختلال تیک هم رنج میبرند.
در حالی که شروع اختلال وسواس فکری-عملی معمولا در نوجوانی یا جوانی است، گاهی اوقات، کودکان نیز نشانههایی دارند که شبیه ODC است. با وجود این، نشانههای اختلالهای دیگر، از قبیل اختلال کمتوجهی، اوتیسم و نشانگان توره میتواند شبیه نشانههای اختلال OCD باشد، بنابراین معاینهی پزشکی و روانشناختی کامل، قبل از هر گونه تشخیص، ضروری است.
سبک زندگی شما نقش مهمی در چگونگی احساس شما بازی میکند و میتواند به کنترل اضطراب و عملکرد شما کمک کند.
ورزش یک روش طبیعی و بسیار مؤثر در کاهش اضطراب است. با ورزش میتوان نشانههای OCD را به وسیلهی تقویت سیستم عصبی کنترل کرد تا هنگام بروز وسواس فکری و عملی، به ذهنتان تمرکز دوباره بدهید. برای اینکه از بیشترین مزایای ورزش بهره ببرید، سعی کنید اغلب روزها، ۳۰ دقیقه یا بیشتر، تمرینهای هوازی (ایروبیک) را انجام بدهید. تأثیر چند جلسه تمرین ده دقیقهای میتواند مشابه یک جلسه تمرین طولانی باشد، به ویژه اگر حین تمرینات، تمرکز داشته باشید.
وسواس فکری و عملی میتواند آنقدر وقت شما را بگیرد که به مرحلهی انزوای اجتماعی برسید. انزوای اجتماعی نشانههای OCD را بدتر میکند. وقت گذاشتن برای خانواده و دوستان بسیار مهم است. صحبت رو در رو با آنها دربارهی نگرانیها و تمایلاتتان، میتواند از شدت آنها کم کند.
اضطراب و نگرانی نه تنها باعث بیخوابی میشود، بلکه کمبود خواب هم میتواند افکار و احساسات اضطرابآور را تشدید کند. وقتی به اندازهی کافی بخوابید و استراحت کنید، حفظ تعادل احساسی بسیار آسانتر خواهد بود. خواب کافی یک عامل کلیدی در برطرف کردن اختلالات اضطراب از قبیل OCD است.
استرس میتواند سبب تحریک نشانههای OCD شود یا آنها را بدتر کند. مراقبهی آگاهانه، یوگا، تنفس عمیق و دیگر تکنیکهای آرامسازی میتواند استرس کلی و سطح تنش شما را پایین بیاورد و به شما کمک کند تمایلاتتان را به وسواس کنترل کنید. برای گرفتن نتیجهی بهتر، به طور منظم، یک تکنیک آرامسازی را تمرین کنید.
در برخی افراد، نشانههای OCD از قبیل شستشوی وسواسگونه یا ذخیرهسازی، واکنشی است که آنها به آسیبهای روحی نشان میدهند. اگر شما استرس پس از سانحه دارید، تا زمانی که ضربات روحی ناشی از آن را پشت سر نگذارید، رویکردهای شناختی مؤثر نخواهند بود.
اگر اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) دارید، راههای زیادی برای کمک به خودتان وجود دارد. یکی از قدرتمندترین استراتژیها، حذف رفتارها و الگوهای وسواسگونهای است که موجب تداوم وسواس میشوند.
دوری از موقعیتهایی که افکار وسواسگونهی شما را تحریک میکنند شاید کار هوشمندانهای به نظر برسد، اما هر چه بیشتر از این موقعیتها دوری کنید، برای شما ترسناکتر میشوند. به جای دوری از آن افکار، خودتان را در معرض محرکهای OCD قرار بدهید، سپس سعی کنید در برابر تمایل به انجام الگوهای مکرر و وسواسگونهی رفتاری مقاومت کنید یا آنها را به تأخیر بیندازید. اگر مقاومت، کار بسیار سختی است، سعی کنید زمانی را که صرف انجام الگوهای مکرر رفتاری میکنید، کاهش دهید. هر زمان که خود را در معرض محرکهای خود قرار میدهید، اضطراب شما کم میشود و میفهمید که بیشتر از آنچه فکر میکردید، کنترل دارید و ترستان هم نسبت به قبل، کمتر شده است.
زمانی که افکار و تمایلات OCD به سراغتان میآید، سعی کنید توجهتان را به چیز دیگری جلب کنید.
شما میتوانید با پیشبینی تمایلات وسواسگونه قبل از بروز، آنها را کاهش دهید. برای نمونه، اگر وسواس عملی شما شامل اطمینان از قفل بودن درها، بسته بودن پنجرهها یا خاموش بودن دستگاهها است، سعی کنید برای بار اول که دری را قفل میکنید یا دستگاهی را خاموش میکنید، این کار را با دقت بسیار انجام دهید.
همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)، همانند سوزنی که روی صفحهی گرامافون گیر کرده باشد، سبب میشود مغز، روی فکر خاصی قفل کند که مشوّق اضطراب است. استراتژیهای زیر به شما کمک میکند این قفل مغزی را باز کنید.
افکار یا نگرانیهای وسواسگونهی خود را یادداشت کنید
با استفاده از قلم و کاغذ، لپتاپ، گوشی هوشمند یا تبلت، این افکار و نگرانیهای وسواسگونه را ثبت کنید. وقتی این افکار و نگرانیها به سراغتان آمد، همگی آنها را یادداشت کنید.
به جای سرکوب وسواسهای فکری و عملی، عادت کنید به آنها مهلت زمانی بدهید.
روی یک نگرانی یا وسواس فکری خاص تمرکز کنید و توصیف آن را به وسیله دستگاه ضبط صوت، لپتاپ یا گوشی هوشمند ضبط کنید.
درمان تأییدشدهی OCD توسط اغلب تحقیقات انجام شده، درمان رفتاری-شناختی است. این روش درمانی شامل دو قسمت میشود: ۱) مواجهه و پیشگیری از واکنش، ۲) شناختدرمانی (cognitive therapy)
مواجهه و پیشگیری از واکنش، شامل مواجههی مکرر با منبع وسواس فکری میشود. سپس از شما خواسته میشود از آن رفتار وسواسگونه که معمولا انجام میدادید، اجتناب کنید تا اضطرابتان کاهش یابد.
برای نمونه، اگر وسواس شما، شستن مکرر دستهایتان است، شاید درمانگر از شما بخواهد دستهی در یک توالت عمومی را لمس کنید و سپس شما را از شستن دستهایتان منع کند. همانطور که با اضطراب نشستهاید، میل به شستن دستهایتان به تدریج از بین میرود. با این روش، یاد میگیرید برای رهایی از اضطراب، نیازی به انجام الگوهای مکرر رفتاری نیست و شما توانایی کنترل وسواس فکری و عملی خود را دارید.
مطالعات نشان میدهد که میتوان با روش مواجهه و پیشگیری از واکنش، دوباره به مغز آموخت که وقوع نشانههای اختلال وسواس فکری-عملی را برای همیشه کاهش دهد.
شناختدرمانی در اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) بر افکار مصیبتبار و احساس اغراقآمیز مسؤلیتی که شما بر دوش خود احساس میکنید، تمرکز میکند. بخش بزرگی از شناختدرمانی برای OCD، شیوههای سالم و مؤثر واکنش به افکار وسواسگونه را بدون متوسل شدن به وسواس عملی، آموزش میدهد.
علاوه بر درمان رفتاری-شناختی، از درمانهای زیر نیز برای اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) استفاده میشود:
نوع واکنش شما به نشانههای OCD در دوست یا عضوی از خانواده، تأثیر زیادی دارد. نظرات یا انتقادات منفی میتواند OCD را بدتر کند، در حالی که دلگرمی اطرافیان میتواند بر نتیجهی درمان اثر بگذارد و آن را بهتر کند. سعی کنید تا جای ممکن در برخورد با این افراد، مهربان و صبور باشید.