گنبد سلطانیه

گنبدی که اولین بنای آجری ایران است

این بنا مسجدی است بسیار زیبا از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است. گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه در 30 کیلومتری شهر زنجان واقع شده است. این گنبد اولین بنای آجری تاریخی ایران می باشد.

این گنبد در دوره ایلخانی به دستور سلطان محمد خدابنده و توسط اولجایتو بنا شده است. کار ساخت این بنا از سال 704 ه ق شروع و در مدت 9 سال در تاریخ 713 ه ق پایان یافته است. شکل اصلی بنا هشت ضلعی می باشد.

 

 

ارتفاع این بنا 5/48 متر و قطر دهانه گنبد 6/25 متر می باشد. این بنا از داخل 8 ایوان و حدود 500 اتاق و حجره دارد. این بنا دارای بزرگترین گنبد آجری جهان است که قوس آن با دور بسیار تند و پیچیده اجرا شده است.

 

زمین این بنا طبقات فشرده شن و ماسه به عمق تقریبی 8 متر تشکیل شده که معماران گنبد تنها شالوده ای کم عمق و کم عرض تهیه ببینند ؛ به طوری که پی ها در اکثر بخش ها به غیر از بخش شمالی ، از 50 یا 60 سانتی متر تجاوز نمی کند و همین پی نیز در محل درها و پنجره ها بریده شده است و این حاکی از اطمینان و اعتمادو دانش معماران زمان دارد .

 

 

با توجه به چاهی که در کف بنا به عمق 9 متر کشف گردیده و هیچ علامتی از استفاده آن موجود نیست ، به نظر می رسد که هدف از کندن آن ، آزمایش مقاومت خاک جهت بر پا کردن بنایی با ارتفاع حدود 50 متر بوده است .

 

بنا بر روی هشت ضلعی به خاطر الحاقات دیگر، دگرگون شده ؛ امّا در طبقات بالاتر کاملاً مشهود است .

 

این بنا 5/48 متر ارتفاع دارد و 60/25 متر قطر دهانه گنبد آن است عرض جزرها ، 87/6- به استثنای جزرهای شمال غربی و شمال شرقی که به عرض 40/12 متر است – و طول آنها از بیرون 17 و از داخل 60/8 متر است . این جزر ها در درون علاوه بر راه پله ها دارای 8 ایوان مرتفع و نزدیک به 500 اتاق و حجره هستند .

درباره ورودی های اصلی به فضای داخلی ، به خاطر وجود راه های متعدد ، نظریه های مختلفی ابزار شده که عمدتاً ایوان های شرقی و شمالی را به عنوان ورودی های اصلی معرفی کرده اند و وجود کتیبه های مفصل ایوان شرقی و کتیبه های به خط ثلث ایوان شمالی ، مؤید این نظر است . به نظر می رسد در گذشته ، راه های دیگر با پنجره های آهنی مسدود می شده اند .

کف بنای گنبد سلطانیه با زیر سازی آجر فرش و شفته آهک و روکش سنگ مرمر سفید یا سنگ رخام فرش شده بوده است .

 

با کاربردی ، بالکن های هشتگانه ای هستند که از ایوان پدید آمده اند و به نوبه خود دارای تزیینات زیبایی اعم از کایکاری مقرنس کاری ، تسمه کشی ، گچکاری و تلفیق آجر و کاشی و سر انجام کتیبه های متعدد هستند .

 

این ایوان ها که رو به بیرون هستند ، هریک به طور متقارن به سه واحد طاق و تویزه تبدیل شده و آرایش سقف آنها زیباترین و جذابترین تزیینات هنر گچبری ایران است . راه پله ها از طبقه اول شروع می شود و تا بالای مناره ها ادامه پیدا می کند . دسترسی به پشت بام نیز از طریق همین راه پله هاست .

 

طبقه سوم ( پشت بام ) در 80/ 27 متری سطح زمین واقع و پایه ای برای گنبد عظیم و مناره های هشتگانه آن است . گنبد سلطانیه به گونه ای کاملاً خاص و ابتکاری با طرح جناغی بنا شده است . این گنبد از نوع دو پوشه پیوسته است ؛‌ به طوری که دو پوسته به موازات همدیگر قرار گرفته اند .

 

این گنبد با قطر دهانه 60/25 متر ، بزرگترین گنبد معماری اسلامی ایران است و بدون هیچ گونه پشت بند ، سر منار یا شانه ای ساخته شده است . ضخامت پوش گنبد از پایه به طرف نوک گنبد کاهش می یابد که ضرورتی ناشی از سبکی و استحکام بوده است .

 

پا طاق گنبد از بیرون 40/1 و ارتفاع گنبد ، 19 متر است که در بیرون با کاشی های زیبای فیروزه ای پوشش یافته است . این پوشش امروز توسط سازمان میراپ فرهنگی تعمیر و تجدید شده است پرفوسور پیروسن پائولزی معتقد است که سیستم دو جداره بودن گنبد با دو قشر موازی و مجزا که صرفاًبا پشت بند های آجری بین خود و به هم مربوط هستند و فرم واحدی را شامل می شوند از خصوصیات منحصر به فرد گنبد سلطانیه است و قبل از آن سابقه ای نداشته است .

گفته می‌شود در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الگوبرداری شده‌است. بنای این گنبد که بعد از گنبدهای سانتاماریا دلفیوره و ایاصوفیه سومین گنبد بزرگ دنیاست. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است.

 

 

 

 

 

 

 

 

گنبد سلطانیه

گنبدی که اولین بنای آجری ایران است

این بنا مسجدی است بسیار زیبا از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است. گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه در 30 کیلومتری شهر زنجان واقع شده است. این گنبد اولین بنای آجری تاریخی ایران می باشد.

 این گنبد در دوره ایلخانی به دستور سلطان محمد خدابنده و توسط اولجایتو بنا شده است. کار ساخت این بنا از سال 704 ه ق شروع و در مدت 9 سال در تاریخ 713 ه ق پایان یافته است. شکل اصلی بنا هشت ضلعی می باشد.

 

 

ارتفاع این بنا 5/48 متر و قطر دهانه گنبد 6/25 متر می باشد. این بنا از داخل 8 ایوان و حدود 500 اتاق و حجره دارد. این بنا دارای بزرگترین گنبد آجری جهان است که قوس آن با دور بسیار تند و پیچیده اجرا شده است.

 

زمین این بنا طبقات فشرده شن و ماسه به عمق تقریبی 8 متر تشکیل شده که معماران گنبد تنها شالوده ای کم عمق و کم عرض تهیه ببینند ؛ به طوری که پی ها در اکثر بخش ها به غیر از بخش شمالی ، از 50 یا 60 سانتی متر تجاوز نمی کند و همین پی نیز در محل درها و پنجره ها بریده شده است و این حاکی از اطمینان و اعتمادو دانش معماران زمان دارد .

 

 

با توجه به چاهی که در کف بنا به عمق 9 متر کشف گردیده و هیچ علامتی از استفاده آن موجود نیست ، به نظر می رسد که هدف از کندن آن ، آزمایش مقاومت خاک جهت بر پا کردن بنایی با ارتفاع حدود 50 متر بوده است .

 

بنا بر روی هشت ضلعی به خاطر الحاقات دیگر، دگرگون شده ؛ امّا در طبقات بالاتر کاملاً مشهود است .

 

این بنا 5/48 متر ارتفاع دارد و 60/25 متر قطر دهانه گنبد آن است عرض جزرها ، 87/6- به استثنای جزرهای شمال غربی و شمال شرقی که به عرض 40/12 متر است – و طول آنها از بیرون 17 و از داخل 60/8 متر است . این جزر ها در درون علاوه بر راه پله ها دارای 8 ایوان مرتفع و نزدیک به 500 اتاق و حجره هستند .

درباره ورودی های اصلی به فضای داخلی ، به خاطر وجود راه های متعدد ، نظریه های مختلفی ابزار شده که عمدتاً ایوان های شرقی و شمالی را به عنوان ورودی های اصلی معرفی کرده اند و وجود کتیبه های مفصل ایوان شرقی و کتیبه های به خط ثلث ایوان شمالی ، مؤید این نظر است . به نظر می رسد در گذشته ، راه های دیگر با پنجره های آهنی مسدود می شده اند .

کف بنای گنبد سلطانیه با زیر سازی آجر فرش و شفته آهک و روکش سنگ مرمر سفید یا سنگ رخام فرش شده بوده است .

 

با کاربردی ، بالکن های هشتگانه ای هستند که از ایوان پدید آمده اند و به نوبه خود دارای تزیینات زیبایی اعم از کایکاری مقرنس کاری ، تسمه کشی ، گچکاری و تلفیق آجر و کاشی و سر انجام کتیبه های متعدد هستند .

 

این ایوان ها که رو به بیرون هستند ، هریک به طور متقارن به سه واحد طاق و تویزه تبدیل شده و آرایش سقف آنها زیباترین و جذابترین تزیینات هنر گچبری ایران است . راه پله ها از طبقه اول شروع می شود و تا بالای مناره ها ادامه پیدا می کند . دسترسی به پشت بام نیز از طریق همین راه پله هاست .

 

طبقه سوم ( پشت بام ) در 80/ 27 متری سطح زمین واقع و پایه ای برای گنبد عظیم و مناره های هشتگانه آن است . گنبد سلطانیه به گونه ای کاملاً خاص و ابتکاری با طرح جناغی بنا شده است . این گنبد از نوع دو پوشه پیوسته است ؛‌ به طوری که دو پوسته به موازات همدیگر قرار گرفته اند .

 

این گنبد با قطر دهانه 60/25 متر ، بزرگترین گنبد معماری اسلامی ایران است و بدون هیچ گونه پشت بند ، سر منار یا شانه ای ساخته شده است . ضخامت پوش گنبد از پایه به طرف نوک گنبد کاهش می یابد که ضرورتی ناشی از سبکی و استحکام بوده است .

 

پا طاق گنبد از بیرون 40/1 و ارتفاع گنبد ، 19 متر است که در بیرون با کاشی های زیبای فیروزه ای پوشش یافته است . این پوشش امروز توسط سازمان میراپ فرهنگی تعمیر و تجدید شده است پرفوسور پیروسن پائولزی معتقد است که سیستم دو جداره بودن گنبد با دو قشر موازی و مجزا که صرفاًبا پشت بند های آجری بین خود و به هم مربوط هستند و فرم واحدی را شامل می شوند از خصوصیات منحصر به فرد گنبد سلطانیه است و قبل از آن سابقه ای نداشته است .

گفته می‌شود در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الگوبرداری شده‌است. بنای این گنبد که بعد از گنبدهای سانتاماریا دلفیوره و ایاصوفیه سومین گنبد بزرگ دنیاست. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است.