عمارت مسعودیه

تهرانگردی: عمارت مسعودیه؛ یادگار قاجار

عمارت مسعودیه؛ باغی و عمارتی که در قلب شهر تهران، حکم طلا را دارد و از دوره قاجار تاکنون دستخوش تغییرات و رویدادهای بسیاری شده است اما همچنان عمارتی ارزشمند و باشکوه است. با پــــــارس گشــــــــت صدف  همراه باشید، تا بیشتر با این باغ عمارت آشنا شوید.

هر گاه کسی به فکر سفر به شیراز و اصفهان و کاشان می افتد، قطعا آنجا را با  عمارت‌ها و خانه‌های زیبایش که مملو از هنر گچبری، کاشیکاری، خطاطی و نقاشی دیواری است، به یاد می‌آورد. اما در همین تهران بزرگ، درست در مرکز شهر بین مغازه‌های خیابان اکباتان، باغی است که هنوز نفس می‌کشد و زیبایی باغ ایرانی را به نمایش گذاشته و عمارت آن نیز معماری و هنر قاجاری را در دل خود دارد. 

عمارت مسعودیه، بنایی است که تاریخچه ساخت آن مربوط به دوره قاجار می‌شود و در طول حیات خود کاربری‌های مختلفی داشته است. این عمارت چون به دستور مسعود میرزا ساخته شد، به نام مسعودیه معروف گردید. مسعود میرزا ملقب به ظل‌السطان، فرزند ارشد ناصرالدین شاه، چون مادرش از خاندان قاجاری نبود، به ولیعهدی انتخاب نشد. عمارت مسعودیه به علت موقعیت مکانی خود در میدان بهارستان، اتفاقات بسیاری را تجربه کرده است. در دوره جنبش مشروطه به علت اختلاف ظل‌السلطان با برادرش مظفرالدین شاه، این عمارت یکی از پایگاه‌های مشروطه‌خواهان بود. پس از مرگ ظل‌السلطان، مستوفی‌ الممالک این عمارت را خریداری نمود. با روی کار آمدن حکومت پهلوی، این عمارت چندین سال به عنوان  وزارت معارف و صنایع مستظرفه مورد استفاده قرار گرفت، سپس به مدت دو سال دانشکده افسری بود و بعد از آن، سال‌ها ساختمان وزارت آموزش و پرورش شد. پس از انقلاب نیز، دفتر کار آقایان رجایی و باهنر در آنجا بود.

 عمارت مسعودیه تا سالها پیش مهجور و ناشناس بود و کسی فکرش را نمی کرد که درست پشت میدان  بهارستان و در شلوغی و هیاهوی خیابان جمهوری، پشت سردری که نام میراث فرهنگی بر آن نوشته شده است،عمارت و باغی به این بزرگی و زیبایی وجود داشته باشد. باغی که خصوصیات باغ ایرانی را داراست و اثر معماری اروپایی بر عمارت و ساختمان‌هایش دیده می‌شود. مجموعه مسعودیه شامل عمارت دیوانخانه، عمارت سفره خانه، حیاط سیدجوادی، عمارت سیدجوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالدوله، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوت، عمارت سر در پیاده رو، عمارت سر در کالسکه رو و باغ دیوان‌خانه است. مساحت اصلی باغ مسعودیه در ابتدا حدود چهل هزار متر مربع بوده، اما تغییرات و تصرفات در طول زمان مساحت باغ را به حدود ۲ هکتار رسانده است. این مجموعه در سال ۱۳۷۷ به عنوان آثار ملی در میراث فرهنگی ثبت و بخشی از آن مرمت گردید و در نوروز ۱۳۹۰ برای بازدید عموم افتتاح شد.

هنگام  ورود به مجموعه مسعودیه، روی در ورودی نشانی از معمار عمارت و ارادت وی به ظل‌السطان و همچنین سا ل تاسیس بنا را می‌بینید.

نود و پنج بنا گشت پس از الف و دویست                         ز قلی خان رضا چاکر ظلّ السلطان

البته روی در، اشعار دیگری نیز در مدح ظل‌السلطان و عمارت نوشته شده است. هنگامی که وارد باغ مسعودیه می شوید، در دو طرف مسیر کالسکه روی باغ، درختان بسیار بلندی که حکایت از قدمت و عمر بلند باغ دارند شما را به سمت استخر اصلی هدایت می کنند و سر در و نمای عمارت اصلی از لابه‌لای شاخه درختان پدیدار می شوند. در حال حاضر عمارت اصلی مرمت نشده و بازدید آن برای عموم امکان ندارد، اما باغ و عمارتهای دیگر به اندازه‌ای زیبا است که می‌توانید ساعت‌ها در آن گشت بزنید و عکاسی کنید. گلدان‌های شمعدانی که در گوشه کنار باغ و لبه حوض چیده شده است، حس ناب ایرانی بودن را در شما زنده می‌کند. در یکی از عمارت‌ها، کافه مسعودیه با فضای گرم و دوستانه‌اش، متفاوت از بسیاری از کافه‌های شهر است که عرقیات و دمنوش‌هایش مشهور است. اگر دوست دارید بیشتر در فضای دوره قاجاری قرار بگیرید، طبقه زیرین عمارت، عکاسخانه‌ای است که لباس‌های قاجاری تن شما می‌کند و عکس می‌گیرد. در عمارت دیگری نیز، سالن تماشاخانه است که تئاتر برگزار می‌شود. سایر ساختمان‌های مجموعه هم اکنون به گالری‌های فروش وسایل سنتی و زیورآلات دست‌ساز اختصاص داده شده است. عمارت مسعودیه را می‌توان، مجموعه فرهنگی-تاریخی نامید که نه تنها از ارزش تاریخی و معماری برخوردار است، بلکه می‌توان تغییرات فرهنگی در طول سه دوره قاجار، پهلوی و معاصر از عمارت فرزند ارشد شاه قاجاری تا فضای عمومی شهری برای شهروندان شهر تهران را در آن مشاهده کرد. 

علی رغم اینکه باغ عمارت مسعودیه در مرکز شهر (میدان بهارستان، خیابان اکباتان، تقاطع خیابان ملت) واقع شده است، اما دسترسی به آن بسیار ساده است و از ایستگاه ملت (خط 2 مترو) تنها چند دقیقه پیاده فاصله دارد.