قلعه های ایران

قلعه های شگفت انگیز ایرانی

به سه نقطه سرسبز از ایران می رویم تا قلعه هایی شگفت انگیز را دیده و داستانش را بازگو کنیم. هرچند که ایران قلعه های محکم بسیاری داشته اما در این مطلب به سراغ سازه هایی شکوهمند می رویم که طبیعت آن ها را زیبا ساخته و برای رسیدن به آن باید سختی راه را به جان بخری. هر چند که این روزها خرابه ای سوت و کور از آن ها به جامانده و سخت حدود دیواره ها را می توان تشخیص داد اما روزگاری دژ محکمی بوده اند در مقابل دشمن. قلعه هایی که درختان سرسبز، صخره های سخت و یا ابر و مه آنها را پوشانده بود و وقتی دشمن آن ها را می دید ناامیدانه تسلم سنگ های سخت دیواره قلعه میشد. بنابراین با ما همراه باشید تا سفری داشته باشیم به ایران قدیم، زمانی که شمشیر و سپر، توپ و باروت، سلاح های جنگی بودند و قلعه ها ساختمانی محکم و برگی برنده برای از پا درآوردن دشمن.

1) قلعه رودخان | فومن

در انتهایی روستای قلعه رودخان در فومن، مسیری سنگی آغاز می شود که باید چند صد پله که به هزار نزدیک است را طی کنی تا بعد از حدود یک ساعت و نیم با قلعه ی عظیم و شگفت‌ انگیر رودخان با دیواره ای 1500 متری که بر تن کوهستان خزیده و از میان مه، مرموز و نصفه و نیمه دیده می شود، روبرو می شوی. پله ها و دیواره های آجری رنگ و خزه گرفته قلعه، این روزها و بعد از خرابی بین 3 تا 10 متر ارتفاع دارد. اما همین بنای نصفه و نیمه کافیست تا عظمت و شکوهی که در گذشته داشته را تجسم کنی. آن طور که تاریخ شناسان می گویند دژ قلعه رودخان یا قلعه حسامی با مساحتی دو و نیم هکتاری و 65 برج و بارو در دوران ساسانیان و مقارن با حمله عرب ها به ایران ساخته شده. آن دوران قلعه به دو بخش تقسیم می شد، بخش ارگ که محل زندگی حاکم و حرم سرای او بود و قورخانه که بخش نظامی و محل زندگی سربازها بوده. بعد از اینکه شکوه قلعه را ببینی تازه می فهمی که چرا در طول تاریخ، هیچ گاه دشمنی به آن نفوذ نکرده.

2) قلعه ضحاک | هشترود

قلعه ای دیدنی در نزدیکی هشترود آذربایجان شرقی که ضحاک نام دارد و یادآور داستان ضحاک و کاوه آهنگر است است، کاوه ای که مردم را به پشتیبانی فریدون به جنگ با ضحاک ماردوش ترغیب کرده تا دست آخر او را در کوه دماوند زندانی کند. هرچند که هم کارشناسان و هم مردم عادی باور دارند که به علت نشانه هایی که از کارگاه کاوه آهنگر در نزدیکی قلعه وجود دارد، شاید این نام ریشه ای در واقعیت دارد اما قلعه ضحاک نام هایی دیگری از جمله قیز قلعه سی، داش قلعه سی، باروآس، رویی دژ و قلعه گویی هم داشته. اما گذشته از داستان و افسانه ها همه بر این باورند که قلعه کاربردی نظامی داشته زیرا از سه طرف به پرتگاه منتهی میشده و دیواره هایش کنده کاری داشته. علاوه بر این داخل قلعه نیز آثار به جا مانده از خازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ... وجود دارد. قلعه ضحاک با بیش از 3000 سال قدمت در ارتفاع ۲۳۰۰متری از بستر رودخانه پایین کوه قرار گرفته و از مکان‌های مهم اقوام مانایی و مادها بوده.

3) قلعه بابک | کلیبر

به قلعه بابک در کلیبر آذربایجان شرقی می رویم که نه تنها در زملان قدرت و شکوهمندی اش، بله این روزها هم دست نیافتنی است و بازدید آن دشوار. برای رسیدن به این دژ عظیم که بر بلندای کوهستان ایستاه باید از مسیری سخت، سنگلاخ و پر خطر بگذری، و خودت را به ارتفاع 2700 متر از دریا برسانی. در روزگای که درب قلعه به روی دشمنان بسته بود، دور تا دور آن را دره ای با عمق 400 تا 600 متر گرفته بود و تنها از یه سمت راه باریک و سختی به دژ وجود داشت. راهی که دشمنان در گذشته در آن کشته و یا ناامید می شدند و ما از آن وارد قلعه می شویم. قلعه در قرن سوم هجری، محل استقرار بابک خرم دین بود، که علیه خلافت عباسی قیام کرده بود. قلعه در بعضی قسمت ها دو طبقه و در قسمتی دیگر سه طبقه بوده، دارای برج ها دیدبانی، لوازم و ادوات جنگی، تالار میانی، اتاق، آب انبار و ... بوده.

کلیبر

روستایی در دل جنگل های تنگ و مراتع سرسبز

سراسر منطقه کلیبر را جنگل‌های تنگ و مراتع سرسبز پوشانده اند و آب و هوای آنجا معتدل کوهستانی است.

یکی از زیباترین شهرستان های ایران که در شمال غرب و نزدیک مرز آذربایجان و ارمنستان قرار گرفته است، کلیبر نام دارد.
شهرستان کلیبر در استان آذربایجان شرقی واقع شده است و نزدیک به 90 هزار نفر جمعیت دارد و مرکز آن شهر کلیبر است و حدود 9 هزار نفر جمعیت دارد.

 

افرادی که از پایتخت قصد بازدید از این بهشت زیبا را دارند باید پس از کرج وارد اتوبان زنجان شوند و مسقیم به سمت تبریز 620 کیلومتر بروند. از همان ابتدای ورودی تبریز تابلویی به سمت اهر و کلیبر وجود دارد که باید وارد جاده ای دو طرفه بشوید و حدود 210 کیلومتر را بپیمایید تا به شهر کلیبر برسید. ورودی شهر یک میدان کوچک و شیب دار است که سه جهت بیشتر ندارد: راهی که وارد شهر شده اید، خیابان سمت چپ که شما را به داخل شهر و بافت قدیمی آن می رساند و خیابان سمت راست که شما را به خانه های نوساز شهر می رساند.

 

سراسر منطقه کلیبر را جنگل‌های تنگ و مراتع سرسبز پوشانده اند و آب و هوای معتدل کوهستانی دارد. بیشتر مواقع کوه های این شهرستان را مه پوشانده است.
 
 جاذبه های داخل شهر کلیبر شامل بافت قدیمی مغازه ها و خانه ها و باغ ها و رودخانه ها است. تقریبا همه باغ ها شخصی هستند و فرد غریبه اجازه ورود به آنها را ندارد. اهالی کلیبر برای وقت گذرانی، تفریح، دور هم جمع شدن ها در روزهای خوش آب و هوای بهار و تابستان، باغ را انتخاب می کنند. به تازگی باب شده است بیشتر مالکان برای خود خانه هایی داخل باغ می سازند و شب های زیبای تابستان را در آنجا سپری می کنند. لذتی دارد شب خوابیدن در بهار خواب هایی که صدای جریان آب رودخانه در آنها به گوش می رسد.

 

البته داخل شهر معماری های قدیمی و آثار باستانی هم وجود دارد. به طور مثال، باید به مسجد جامع کلیبر اشاره کرد. این مسجد گنبدی بزرگ دارد و در گذشته مناره ای به ارتفاع ۴۵ متر و قطر ۱۷ متر داشته است. اما این مناره در اثر بمباران روس ها در سال 1320 خورشیدی آسیب دید و ده سال بعد به طور کامل فروریخت. این بنا 50 متر ارتفاع و 30 متر عرض دارد.

 

 در فضای روبه روی مسجد جامع کلیبر، حمامی قدیمی وجود دارد که زیر زمین است. البته بازدید از آن ممکن نیست و به صورت یک پروژه ناتمام همان جا باقی مانده است. تنها چیزی که از آن می توان دید، گنبدهای کوچکی هستند که از کف زمین بیرون زده اند. این گنبدها در واقع نورگیرهای حمام هستند. این حمام تا سال 1352 خورشیدی استفاده می شده است.
 
از دیگر ساختمان های قدیمی باید به امامزاده کلیبر اشاره کرد که در سال 1290 خورشیدی بنا شده است.
 

 
به تازگی، از داخل شهر کلیبر راهی به سمت جانانلو کشیده شده است که مردم و گردشگران از آن مسیر به سمت رود ارس و مرزهای آذربایجان و ارمنستان می روند. در این مسیر و در فاصله 5 کیلومتری، کاروانسرایی به نام شاه عباسی وجود دارد که چندان بزرگ نیست. اما دیدنش هم خالی از لطف نیست.
 
قلعه پیغام نیز از دیگر جاذبه های شهر کلیبر به حساب می آید. این قلعه در 10 کیلومتری جنوب کلیبر و بالای کوه قرار دارد. سه طرف این کوه پرتگاه است و رود بزرگ کلیبر از پای این کوه می گذرد. مصالح و معماری این برج مشابه قلعه بابک و آوارسین است. مورخان زمان ساخت این قلعه را به دوران پیش از اسلام و اشکانیان نسبت می دهند و دلیل ساخت آن نیز نگهبانی از شهر بوده است.
 
پل های خداآفرین، از جمله آثار قدیمی و مهم شهرستان کلیبر، پل های باستانی خداآفرین هستند. در نزدیکی شهر خمارلو دو پل قدیمی قرار دارند که یکی خراب شده ولی دیگری تعمیر شده است و هنوز هم برای پیاده قابل استفاده است. طول پل سالم ۱۶۰متر است و۱۲۰ متر آن به ایران و ۴۰ متر دیگر به جمهوری آذربایجان تعلق دارد.
 
ارمنی های بسیاری در شهرستان کلیبر زندگی می کردند و از آنها آثار مختلفی برجای مانده است. از جمله می توان به قلعه وینه اشاره کرد. این قلعه در بالای کوهی در روستای وینه قرار دارد که اکنون فقط خربه های آن برجا مانده است. این قلعه در واقه به یک ارمنی ثروتمند به نام طومانیانس تعلق داشته است که در دوران قاجاریه در آن زندگی می کرده است. این قلعه دو طبقه و از سنگ های تراشیده ساخته شده است. تاریخ ساخت آن به سال 1907 میلادی برمی گردد. ساختمان این قلعه بسیار به کلیسای سنت استپانوس در جلفا شباهت دارد.
 
قصر آینالو هم به ارمنی ثروتمندی تعلق داشته است و در ته یکی از دره های روستای آینالو قرار دارد. بنای نیمه سالم و باقی مانده این عمارت که در جهت شمال جنوب و در سه طبقه ساخته شده است. دلیل نامگذاری این قصر به آینالو که در واقع آئینه‌لو است به دلیل سقف فلزی و درخشندگی بیش از حد بوده است.